Ο Εκπαιδευτικός στη σύγχρονη Εκπαίδευση.
.
Αλέξανδρος Καλοφωλιάς,
Πρόλογος
Ο συντάκτης της παρούσας εισήγησης έχει μια μακρόχρονη ενασχόληση στο ευρύτερο πεδίο της εκπαίδευσης, στους τομείς του σχεδιασμού και εφαρμογής εκπαιδευτικών σχεδίων, των υλικοτεχνικών υποδομών, της οργάνωσης και της αξιολόγησης. Δεν είναι εκπαιδευτικός της «πρώτης γραμμής»., που φέρει το βάρος της άμεσης λειτουργίας του συστήματος.
Επομένως εκφράζει τις απόψεις του ως απλό μέλος της κοινωνίας με την ελπίδα ότι, ενδεχομένως, και αυτές οι απόψεις θα βοηθήσουν στον προβληματισμό που θα αναπτυχθεί.
Η Εκπαίδευση
Μια οργανωμένη κοινωνία (το σύστημα) έχει δημιουργήσει το υποσύστημα «Εκπαίδευση», μέσω του οποίου τα νεαρά μέλη της θα καταστούν ικανά να λειτουργήσουν ως άτομα (πνευματική ολοκλήρωση και οικονομική αυτάρκεια) και ως ενεργά μέλη της.
Ο τελικός στόχος είναι τα νεαρά μέλη να αποκτήσουν γνώσεις, τεχνικές δεξιότητες και πνευματική καλλιέργεια, για την ατομική τους επιβίωση, και κοινωνικές δεξιότητες, για τη διαβίωσή τους ως μέλη της κοινωνίας.
Για την επίτευξη αυτών των στόχων χρειάζεται να καλλιεργηθούν και αναπτυχθούν στα νεαρά μέλη οι ικανότητες της αντίληψης και κατανόησης, της αξιολόγησης γνώσεων και δεδομένων, της επικοινωνίας, της συνεργασίας, της ιεράρχησης αξιών.
Αναλυτικότερα απαιτείται
α. Καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης, που να αντανακλά την κοινωνική πραγματικότητα
β. Καλλιέργεια ελεύθερης σκέψης και σεβασμού για τις αντιλήψεις των άλλων
γ. Καλλιέργεια «κοινωνικού ανθρωπισμού»
δ. Καλλιέργεια δημιουργικών δεξιοτήτων
ε. Προσδοκία εργασίας και σταδιοδρομίας ως προυπόθεση συμμετοχής στη νομή των αγαθών της ζωής αλλά και ως πλήρωση ζωής
στ. Ποιότητα παιδείας για όλους (χώρος αναπνοής και κίνησης, χρόνος λειτουργίας κατάλληλος, αισθητική διαρρύθμιση του χρόνου, σύγχρονες γνώσεις και δεξιότητες, ποιότητα διδασκαλίας, αρχές εργασίας -συνεργασίας – συμμετοχής)
ζ. Ίση προσφορά παιδείας για όλους, όχι προνομιακό προβάδισμα για μερικούς.(Φαν. Κ. Βώρος, 1986)
Τα μέσα που απαιτούνται είναι η οργάνωση (σε επίπεδο τάξης, σχολικής μονάδας, περιφέρειας και συνολικού συστήματος), η υλικοτεχνική υποδομή (κτίρια, εκπαιδευτικός εξοπλισμός κλπ), τα προγράμματα, τα εκπαιδευτικά βοηθήματα {βιβλία κλπ} και, κυρίως το ανθρώπινο δυναμικό.
Το ανθρώπινο δυναμικό που απαιτείται για την Εκπαίδευση μπορεί να ομαδοποιηθεί σε δύο κατηγορίες α. εκείνου που χρειάζεται για την δημιουργία όλων των απαραιτήτων υποδομών και μέσων και β. εκείνου που αναλαμβάνει όλο το βάρος της λειτουργίας, με κύριο χαρακτηριστικό την «επαφή» με τους μαθητές {εκπαιδευτικοί της «πρώτης γραμμής»)
Η Εκπαίδευση το 2030
Οι αλλαγές στην κοινωνία και την τεχνολογία
Οι εξελίξεις της τελευταίας πεντηκονταετίας στην οργάνωση της κοινωνίας και κυρίως στην τεχνολογία της πληροφορίας και των επικοινωνιών δημιουργούν νέα δεδομένα και νέες συνθήκες που επηρεάζουν άμεσα τη λειτουργία και τη μεθοδολογία της Εκπαίδευσης.
Οι κυριότερες από αυτές τις εξελίξεις είναι
Το πλήθος των πηγών γνώσεων. Το σχολείο δεν είναι πλέον η μόνη πηγή γνώσεων, ούτε καν η κυριότερη πηγή. Πλήθος άλλων πηγών, με έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, μας κατακλύζουν με πληροφορίες και γνώσεις σε όλα τα πεδία και σε όλα τα επίπεδα.
Η μειωμένη αξιοπιστία των πηγών. Λόγω του πλήθους και της άγνωστης, στις περισσότερες περιπτώσεις, ταυτότητας αυτών των πηγών δεν είναι εύκολος ο έλεγχος του βαθμού της αξιοπιστίας των. Πολύ περισσότερο δεν είναι εύκολη η διαπίστωση των προθέσεων και της σκοπιμότητας παροχής και μετάδοσης αυτών των γνώσεων
Η αμεσότητα πρόσβασης στις πηγές. Αντιθέτως είναι εύκολη και προσιτή η πρόσβαση στις πηγές αυτές, ανά πάσα στιγμή, όπως επίσης είναι εύκολη η αναπαραγωγή των πληροφοριών και γνώσεων και η μετάδοσή τους σε ευρύτατο κύκλο αποδεκτών, ανεξαρτήτως αποστάσεων.
Η αλλαγή των συνθηκών εργασίας, της φύσης του κάθε επαγγέλματος και, επομένως, των γνώσεων, ιδιοτήτων και δεξιοτήτων, που απαιτείται να έχει ο κάθε απόφοιτος των σχολείων ακόμη και της Γενικής/Βασικής ακόμη Εκπαίδευσης για να μπορέσει να ανταποκριθεί στη διαδικασία τηε ειδίκευσής του σε οποιοδήποτε επάγγελμα και στην ίδια την επαγγελματική του ενασχόληση.
Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και των επικοινωνιών και η δυνατότητα χρήσης των εφαρμογών τους στη διδακτική και, γενικότερα στην εκπαιδευτική διαδικασία. Με τις πρόσφατες εξελίξεις, που συνεχίζονται με αυξανόμενο ρυθμό, τα μέχρι προ τινος γνωστά ως «εποπτικά μέσα διδασκαλίας» αναπτύσσονται σε πολύπλοκους μηχανισμούς παρουσίασης και επικοινωνίας, που, σε πολλές περιπτώσεις, απαιτούν ειδική εκπαίδευση για τον χειρισμό τους
Οι αλλαγές στην κοινωνική ζωή. Ειδικά στη χώρα μας, με την εισροή κατά τις τελευταίες δεκαετίες πλήθους αλλοεθνών και τη διαμόρφωση πολυπολιτισμικών συνόλων μέσα στις σχολικές τάξεις, παρουσιάζεται αλλαγή στη συμπεριφορά των μαθητών και ως συνόλου και στις μεταξύ των σχέσεις. Ακόμη και η πρόσφατη οικονομική κρίση και η υγειονομική που ακολούθησε, επηρεάζουν συμπεριφορές, στάσεις και συνήθειες, που πρέπει να ληφθούν υπ όψιν.
Οι συνέπειες των αλλαγών
Οι αλλαγές αυτές έχουν ως συνέπεια τη ριζική αναδιαμόρφωση του όλου συστήματος στα επίπεδα (α) του συνολικού ωρολογίου προγράμματος, (β) του περιεχομένου των μαθημάτων, (γ) της διδακτικής διαδικασίας.
α. Ως προς τα ωρολόγια προγράμματα.
Η σταδιακή στροφή στην ενίσχυση της αναζήτησης πηγών γνώσεων και πληροφοριών από τους μαθητές ίσως οδηγήσει στη διεύρυνση του χρόνου ατομικής τους μελέτης και εργασίας με μείωση του χρόνου αναγκαστικής παρουσίας τους μέσα τη σχολική τάξη (ανάλογα, βέβαια, και με τις απαιτήσεις κάθε μαθήματος).
β. Ως προς το περιεχόμενο των μαθημάτων
Η αλλαγή της φύσης των επαγγελμάτων (ριζική, σε πολλές περιπτώσεις) και η ανάγκη συνεχούς προσαρμογής των εργαζομένων στις διαρκείς εξελίξεις απαιτούν αλλαγές στο περιεχόμενο των επιμέρους μαθημάτων με έμφαση στην παροχή ισχυρών βασικών γνώσεων, που θα καθιστούν ικανό το μαθητή να παρακολουθεί τις εξελίξεις αυτές.
γ. Ως προς τη διδακτική διαδικασία.
Η διδακτική διαδικασία και μεθοδολογία θα επικεντρώνεται πλέον στον προσδιορισμό των γνώσεων που χρειάζονται, στην αναζήτηση των πηγών, στην ανάπτυξη της ικανότητας κατανόησης και αξιολόγησης των γνώσεων, καθώς και στην ανάπτυξη της ικανότητας αξιοποίησής τους. Γενικά το βάρος μετατοπίζεται από την παροχή γνώσεων στην ανάπτυξη της ικανότητας ανεύρεσης και αξιοποίησής τους.
Επομένως το βάρος της λειτουργίας μέσα στη σχολική τάξη πρέπει να μετατοπιστεί από την προσπάθεια της μετάδοσης γνώσεων στους μαθητές, στη διάγνωση των δυνατοτήτων του καθενός μαθητή για απόκτηση γνώσεων και στην ανάπτυξη αυτών των δυνατοτήτων και δεξιοτήτων.
Αυτή η «μετάβαση» μπορεί να συνεπάγεται αλλαγές τόσο στην κατάρτιση των ωρολογίων προγραμμάτων όσο και, κυρίως, στην ριζική αλλαγή της λειτουργίας μέσα στην τάξη. Εκεί, μέσα στην τάξη, το βάρος θα δίνεται στην διερεύνηση και κατανόηση από τον διδάσκοντα του επιπέδου, των προσωπικοτήτων, των δυνατοτήτων και των γενικών κλίσεων των μαθητών..
Και, πέρα από αυτά, εξ ίσου σημαντικό είναι, μέσω αυτών των λειτουργιών, να καλλιεργείται η κοινωνικότητα, η ικανότητα επικοινωνίας και συνεργασίας, η δημιουργία ελεύθερης σκέψης και ο σεβασμός για τις αντιλήψεις των άλλων καθώς και η ικανότητα ιεράρχησης των αξιών.
Ο ρόλος του/της Εκπαιδευτικού ως Επαγγελματία
Η περιγραφή της νέας διαδικασίας της Εκπαίδευσης προσδιορίζει το ρόλο και τις ιδιότητες του Εκπαιδευτικού. Δεν είναι πλέον ο Εκπαιδευτικός μεταφορέας γνώσεων για να τις παραδώσει στο μαθητή. Είναι καταλύτης απόκτησης γνώσεων, καλλιέργειας στάσεων και ιδιοτήτων, ανάπτυξης δεξιοτήτων. Ο ρόλος του αυτός έχει ως συνέπεια το γεγονός ότι η ποιότητα και ο βαθμός ανταπόκρισης του εκπαιδευτικού επηρεάζουν, σε μεγάλο βαθμό το εκπαιδευτικό έργο, πολύ μεγαλύτερο από τα προγράμματα και τα μέσα διδασκαλίας.
Γι αυτό, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, έχει γίνει αποδεκτή η αρχή ότι μια κοινωνία, προκειμένου να διασφαλίσει μια καλύτερη διαβίωση και ένα καλύτερο μέλλον, οφείλει να αναθέσει στο «βέλτιστο» (με ό, τι αυτό σημαίνει για τον καθένα) τμήμα της την εκπαίδευση των νεαρών μελών της, που θα αποτελέσουν τη συνέχειά της.
Η διατύπωση της Αρχής αυτής δεν αποτελεί μεγαλοστομία αν αναλύσουμε τις λειτουργίες που έχει να επιτελέσει ο εκπαιδευτικός (ως ευσυνείδητος επαγγελματίας, ως λειτουργός) και την αξία που θα έχει η επιτυχής επίδρασή του στο κάθε άτομο-μαθητή και, κατ’ επέκταση, στο κοινωνικό σύνολο.
Επομένως η αρχή αυτή πρέπει να εφαρμόζεται στην πράξη. Στον προσδιορισμό των ιδιοτήτων και δεξιοτήτων που πρέπει να έχει ο Εκπαιδευτικός, στα προγράμματα εκπαίδευσής του, στα κριτήρια επιλογής των φοιτητών των αντιστοίχων σχολών, στην αξιολόγησή τους, στην επιμόρφωσή τους, στην ιεραρχική ανέλιξή τους.
Οι ιδιότητες και δεξιότητες
Οι νέες συνθήκες και το περιβάλλον , στενότερο – μέσα στην τάξη και το Σχολείο και ευρύτερο – στην κοινωνική, οικονομική και τεχνολογική διαρκώς εξελισσόμενη πραγματικότητα, προσδιορίζουν τις ιδιότητες και δεξιότητες στις οποίες πρέπει να δοθεί έμφαση κατά την προετοιμασία των εκπαιδευτικών, σε όλα τα στάδιά της.
Έτσι με βάση τα όσα σχετικά και εμπεριστατωμένα αναφέρονται στους οδηγούς και στα προγράμματα σπουδών καθώς και σε πολλά κείμενα αρμοδίων εκπαιδευτικών, αλλά και πέρα από αυτά, θεωρούμε ότι πρέπει να δοθεί έμφαση στις ακόλουθες ιδιότητες και δεξιότητες, που θα καθιστούν τον εκπαιδευτικό ικανό
-να μπορεί να κατανοήσει, αξιολογήσει και αξιοποιήσει την προσωπικότητα κάθε μαθητή, ώστε αυτός. με τη βοήθειά του διδάσκοντος. να αποδώσει το μέγιστο δυνατό και να κατευθυνθεί στο επαγγελματικό περιβάλλον που του ταιριάζει.
-να οργανώνει και διευθύνει συζητήσεις μεταξύ των μαθητών με δομημένο τρόπο, που να οδηγούν σε συμπεράσματα και αποτέλεσμα.
-να παρακολουθεί την εξέλιξη της τεχνολογίας και στον τομέα των διδακτικών μέσων και, κυρίως στον τομέα της πληροφορίας, να εντοπίζει τις πηγές της πληροφορίας και να αξιολογεί, κατά το δυνατόν, την αξιοπιστία τους.
-να είναι ενήμερος για την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα, ευρύτερα αλλά και στο ειδικότερο περιβάλλον και περιοχή του σχολείου και να έχει την έφεση να παρακολουθεί τις σχετικές εξελίξεις.
-να αξιολογεί διαρκώς την εργασία του και την απόδοσή της
Προτάσεις
Για την οργάνωση του σχολείου
Νέα οργάνωση του σχολείου ώστε να δίνεται περισσότερος χρόνος μελέτης και προσωπικής εργασίας στου μαθητές Μπορεί να περιοριστεί η φυσική παρουσία των μαθητών (κυρίως στις βαθμίδες του Γυμνασίου και του Λυκείου) ώστε να δοθεί περισσότερος χρόνος στους μαθητές για προσωπική έρευνα και μελέτη. Υπάρχει τώρα η ευκαιρία, στα Πειραματικά Σχολεία που αρχίζουν τη λειτουργία από εφέτος να μελετηθεί ένα εβδομαδιαίο πρόγραμμα παρουσίας στην τάξη για 15 – 20 διδακτικές ώρες. Και για τον υπόλοιπο χρόνο οι μαθητές , με συγκεκριμένο πρόγραμμα και οδηγίες θα ασχολούνται με ατομική έρευνα και μελέτη. Μια τέτοια αλλαγή θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα και τη μείωση του αριθμού των μαθητών ανά τμήμα.
Αλλαγή στον τρόπο εργασίας μέσα στην τάξη με έμφαση την αξιολόγηση και σύνθεση των γνώσεων καθώς και την, μέσω της ομαδικής δουλειάς καλλιέργεια των κοινωνικών δεξιοτήτων των μαθητών. Αν μάλιστα ληφθεί υπ όψιν και η προτεινόμενη ανωτέρω αλλαγή οργάνωσης και προγράμματος τότε είναι φανερό, ότι αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα και σημασία ο τρόπος εργασίας του εκπαιδευτικού μέσα στην τάξη και, επομένως, οι ιδιότητες και δεξιότητες που πρέπει να αποκτήσει, καλλιεργήσει και εφαρμόσει.
Για τις ιδιότητες και την εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών
Α. Οι ιδιότητες και δεξιότητες των εκπαιδευτικών για να ανταποκριθούν στα νέα τους καθήκοντα
Δηλαδή
Να κατέχουν και να παρακολουθούν τις τρέχουσες εξελίξεις στην οικονομία και τεχνολογία
Να έχουν καλή γνώση της γεωγραφίας και ιστορίας της περιοχής όπου βρίσκεται το σχολείο και να παρακολουθούν την εξέλιξη της οικονομίας, παραγωγής, απασχόλησης και άλλων ειδικών θεμάτων της περιοχής
Να είναι γνώστες της ψυχολογίας ομάδας και παιδιών – εφήβων
Να έχουν επικοινωνιακές δεξιότητες
Να έχουν συνεχή ενημέρωση για τις δημιουργούμενες πηγές πληροφόρησης
Να έχουν ικανότητες – δεξιότητες οργάνωσης και διεύθυνσης παραγωγικής συζήτησης
Β. Εκπαίδευση και επιλογή για την, κατά το δυνατόν, εξασφάλιση των ανωτέρω
-Διαχωρισμός κατά τα δύο τελευταία έτη σπουδών των φοιτητών σε εκπαιδευτική κατεύθυνση με κριτήρια ειδικές εξετάσεις και την επίδοση σε κάποια μαθήματα.
-Ειδική πτυχιακή εξέταση (κυρίως προφορική) για τη διαπίστωση ικανότητας διδασκαλίας.
-Διαρκής αξιολόγηση του έργου των εκπαιδευτικών
Επανειλημμένες επιμορφώσεις (τουλάχιστον ανά πενταετία) κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας.
Για την επιλογή, εκπαίδευση, επιμόρφωση και αξιολόγηση των εκπαιδευτικών.
¨Όλα όσα αναφέρθηκαν (για το νέο περιβάλλον και τις συνθήκες της εκπαίδευσης καθώς και για τις ιδιότητες και δεξιότητες που πρέπει να έχει και να αναπτύσσει ο εκπαιδευτικός για να λειτουργεί αποδοτικά και να παρακολουθεί τη διαρκή εξέλιξη) δημιουργούν το πλαίσιο και προσδιορίζουν τους στόχους του συστήματος εκπαίδευσης, επιλογής, αξιολόγησης και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών.
Δεν είναι του παρόντος, ούτε έχει ο ομιλών την ειδικότητα και τις. γνώσεις να προτείνει και να περιγράψει τα κατάλληλα συστήματα. Γενικές αρχές και απόψεις μπορούν τώρα να αναφερθούν.
Για την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών.
Να αποκτήσει ο εκπαιδευτικός πλήρη γνώση του γνωστικού του αντικειμένου. Κατά την παιδαγωγική του κατάρτιση να συνειδητοποιήσει ότι έργο του δεν θα είναι η μεταφορά γνώσεων αλλά η ενεργητική μάθηση των μαθητών και η άσκησή τους στην απόκτηση των γνώσεων. Και ακόμη να ασκηθεί στην οργάνωση και αποτελεσματική λειτουργία της ομάδας.
Για την επιλογή των εκπαιδευτικών.
Δεν θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητο ότι η επιτυχής αποπεράτωση των σπουδών συνεπάγεται και την δυνατότητα να λειτουργήσει ο απόφοιτος σε μια σχολική τάξη. Με διαδικασίες διαπίστωσης της προσωπικότητας (κυρίως προφορικές), με συνυπολογισμό κριτηρίων, όπως η επίδοση του ενδιαφερομένου στα παιδαγωγικά μαθήματα, ακόμη και με συμπληρωματική επιμόρφωση θα πρέπει να βοηθηθεί ο ενδιαφερόμενος να αντιμετωπίσει το πολύπλοκο έργο που τον αναμένει. Μια ιδέα του τρόπου επιλογής (βεβαίως σε άλλο επίπεδο) δίνει η πρόσφατη απόφαση του Υπουργείου Παιδείας για την επιλογή προσωπικού στα Πρότυπα και Πειραματικά Σχολεία.
Για την Επιμόρφωση.
Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πρέπει να είναι διαρκής. Σε τρεις τομείς. Στο ιδιαίτερο γνωστικό αντικείμενο του εκπαιδευτικού, ώστε να είναι ενήμερος των εξελίξεων που προκύπτουν από την διαρκή έρευνα. Στον παιδαγωγικό τομέα για τη βελτίωση της απόδοσής του. Σε γενικότερα θέματα οικονομίας κοινωνίας, τεχνολογίας. Ενδεικτική στο θέμα της επιμόρφωσης είναι η πρόσφατη (28.5.2021) σχετική πρόσκληση προς τους εκπαιδευτικούς του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
- Για την αξιολόγηση.
Είναι αυτονόητη ,και έχει αναδειχθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια, η ανάγκη και η σημασία της αξιολόγησης του έργου και της απόδοσης του εκπαιδευτικού. Η αξιολόγηση αυτή ξεκινάει από τον αυτοέλεγχο και αυτοαξιολόγηση του ίδιου του εκπαιδευτικού. Και, βέβαια, ολοκληρώνεται με ένα σύστημα γενικής και τακτικής αξιολόγησης όλων των εκπαιδευτικών και του έργου των. Τα κριτήρια και οι δείκτες αυτών των αξιολογήσεων προσδιορίζονται από τα όσα έχουν ήδη αναφερθεί για τον τρόπο διδασκαλίας και τις ιδιότητες και δεξιότητες.
Επίλογος
Κάποιες από τις απόψεις και προτάσεις, που αναφέρονται εδώ, μπορεί να ακούγονται «ακραίες» ή «δύσκολα» εφαρμόσιμες. Ξεκινούν από τη θέση ότι «η κοινωνία αναθέτει στο βέλτιστο τμήμα της την μόρφωση των νέων μελών της» και, επομένως, ξεκινούν από το να συνειδητοποιήσουμε το σημαντικότατο έργο των εκπαιδευτικών και ότι αυτό το έργο καλούνται να επιτελέσουν σε ένα ραγδαίως και διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Αν τα δεχθούμε αυτά ως δεδομένα τότε θα κατανοήσουμε αυτές τις θέσεις και προτάσεις αλλά και η κοινωνία και τα αρμόδια όργανά της (πολιτεία, διοίκηση Εκπαιδευτικού Συστήματος) θα πρέρει να αναγνωρίσουν εμπράκτως τη σπουδαιότητα του έργου των εκπαιδευτικών.
Ιούνιος 2021
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Φαν. Κ. Βώρος
«Εκπαιδευτική Πολιτική»
Θεόφραστος Γέρου
«Ο σχολικός σύμβουλος και η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση»
-Παναγιώτα Παρασκευά
«Ποιοτική αναβάθμιση της Εκπαίδευσης»
-Τζον Χολτ
«Γιατί αποτυγχάνουν τα παιδιά. Το Σχολείο, αυτός ο εχθρός»
-Έβερετ Ρέυμερ
«Το σχολείο είναι νεκρό»
-Τζον Ντιούι
«Το σχολείο που μ΄αρέσει»
Ο Εκπαιδευτικός στη σύγχρονη Εκπαίδευση.
.
Αλέξανδρος Καλοφωλιάς,
Πρόλογος
Ο συντάκτης της παρούσας εισήγησης έχει μια μακρόχρονη ενασχόληση στο ευρύτερο πεδίο της εκπαίδευσης, στους τομείς του σχεδιασμού και εφαρμογής εκπαιδευτικών σχεδίων, των υλικοτεχνικών υποδομών, της οργάνωσης και της αξιολόγησης. Δεν είναι εκπαιδευτικός της «πρώτης γραμμής»., που φέρει το βάρος της άμεσης λειτουργίας του συστήματος.
Επομένως εκφράζει τις απόψεις του ως απλό μέλος της κοινωνίας με την ελπίδα ότι, ενδεχομένως, και αυτές οι απόψεις θα βοηθήσουν στον προβληματισμό που θα αναπτυχθεί.
Η Εκπαίδευση
Μια οργανωμένη κοινωνία (το σύστημα) έχει δημιουργήσει το υποσύστημα «Εκπαίδευση», μέσω του οποίου τα νεαρά μέλη της θα καταστούν ικανά να λειτουργήσουν ως άτομα (πνευματική ολοκλήρωση και οικονομική αυτάρκεια) και ως ενεργά μέλη της.
Ο τελικός στόχος είναι τα νεαρά μέλη να αποκτήσουν γνώσεις, τεχνικές δεξιότητες και πνευματική καλλιέργεια, για την ατομική τους επιβίωση, και κοινωνικές δεξιότητες, για τη διαβίωσή τους ως μέλη της κοινωνίας.
Για την επίτευξη αυτών των στόχων χρειάζεται να καλλιεργηθούν και αναπτυχθούν στα νεαρά μέλη οι ικανότητες της αντίληψης και κατανόησης, της αξιολόγησης γνώσεων και δεδομένων, της επικοινωνίας, της συνεργασίας, της ιεράρχησης αξιών.
Αναλυτικότερα απαιτείται
α. Καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης, που να αντανακλά την κοινωνική πραγματικότητα
β. Καλλιέργεια ελεύθερης σκέψης και σεβασμού για τις αντιλήψεις των άλλων
γ. Καλλιέργεια «κοινωνικού ανθρωπισμού»
δ. Καλλιέργεια δημιουργικών δεξιοτήτων
ε. Προσδοκία εργασίας και σταδιοδρομίας ως προυπόθεση συμμετοχής στη νομή των αγαθών της ζωής αλλά και ως πλήρωση ζωής
στ. Ποιότητα παιδείας για όλους (χώρος αναπνοής και κίνησης, χρόνος λειτουργίας κατάλληλος, αισθητική διαρρύθμιση του χρόνου, σύγχρονες γνώσεις και δεξιότητες, ποιότητα διδασκαλίας, αρχές εργασίας -συνεργασίας – συμμετοχής)
ζ. Ίση προσφορά παιδείας για όλους, όχι προνομιακό προβάδισμα για μερικούς.(Φαν. Κ. Βώρος, 1986)
Τα μέσα που απαιτούνται είναι η οργάνωση (σε επίπεδο τάξης, σχολικής μονάδας, περιφέρειας και συνολικού συστήματος), η υλικοτεχνική υποδομή (κτίρια, εκπαιδευτικός εξοπλισμός κλπ), τα προγράμματα, τα εκπαιδευτικά βοηθήματα {βιβλία κλπ} και, κυρίως το ανθρώπινο δυναμικό.
Το ανθρώπινο δυναμικό που απαιτείται για την Εκπαίδευση μπορεί να ομαδοποιηθεί σε δύο κατηγορίες α. εκείνου που χρειάζεται για την δημιουργία όλων των απαραιτήτων υποδομών και μέσων και β. εκείνου που αναλαμβάνει όλο το βάρος της λειτουργίας, με κύριο χαρακτηριστικό την «επαφή» με τους μαθητές {εκπαιδευτικοί της «πρώτης γραμμής»)
Η Εκπαίδευση το 2030
Οι αλλαγές στην κοινωνία και την τεχνολογία
Οι εξελίξεις της τελευταίας πεντηκονταετίας στην οργάνωση της κοινωνίας και κυρίως στην τεχνολογία της πληροφορίας και των επικοινωνιών δημιουργούν νέα δεδομένα και νέες συνθήκες που επηρεάζουν άμεσα τη λειτουργία και τη μεθοδολογία της Εκπαίδευσης.
Οι κυριότερες από αυτές τις εξελίξεις είναι
Το πλήθος των πηγών γνώσεων. Το σχολείο δεν είναι πλέον η μόνη πηγή γνώσεων, ούτε καν η κυριότερη πηγή. Πλήθος άλλων πηγών, με έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, μας κατακλύζουν με πληροφορίες και γνώσεις σε όλα τα πεδία και σε όλα τα επίπεδα.
Η μειωμένη αξιοπιστία των πηγών. Λόγω του πλήθους και της άγνωστης, στις περισσότερες περιπτώσεις, ταυτότητας αυτών των πηγών δεν είναι εύκολος ο έλεγχος του βαθμού της αξιοπιστίας των. Πολύ περισσότερο δεν είναι εύκολη η διαπίστωση των προθέσεων και της σκοπιμότητας παροχής και μετάδοσης αυτών των γνώσεων
Η αμεσότητα πρόσβασης στις πηγές. Αντιθέτως είναι εύκολη και προσιτή η πρόσβαση στις πηγές αυτές, ανά πάσα στιγμή, όπως επίσης είναι εύκολη η αναπαραγωγή των πληροφοριών και γνώσεων και η μετάδοσή τους σε ευρύτατο κύκλο αποδεκτών, ανεξαρτήτως αποστάσεων.
Η αλλαγή των συνθηκών εργασίας, της φύσης του κάθε επαγγέλματος και, επομένως, των γνώσεων, ιδιοτήτων και δεξιοτήτων, που απαιτείται να έχει ο κάθε απόφοιτος των σχολείων ακόμη και της Γενικής/Βασικής ακόμη Εκπαίδευσης για να μπορέσει να ανταποκριθεί στη διαδικασία τηε ειδίκευσής του σε οποιοδήποτε επάγγελμα και στην ίδια την επαγγελματική του ενασχόληση.
Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και των επικοινωνιών και η δυνατότητα χρήσης των εφαρμογών τους στη διδακτική και, γενικότερα στην εκπαιδευτική διαδικασία. Με τις πρόσφατες εξελίξεις, που συνεχίζονται με αυξανόμενο ρυθμό, τα μέχρι προ τινος γνωστά ως «εποπτικά μέσα διδασκαλίας» αναπτύσσονται σε πολύπλοκους μηχανισμούς παρουσίασης και επικοινωνίας, που, σε πολλές περιπτώσεις, απαιτούν ειδική εκπαίδευση για τον χειρισμό τους
Οι αλλαγές στην κοινωνική ζωή. Ειδικά στη χώρα μας, με την εισροή κατά τις τελευταίες δεκαετίες πλήθους αλλοεθνών και τη διαμόρφωση πολυπολιτισμικών συνόλων μέσα στις σχολικές τάξεις, παρουσιάζεται αλλαγή στη συμπεριφορά των μαθητών και ως συνόλου και στις μεταξύ των σχέσεις. Ακόμη και η πρόσφατη οικονομική κρίση και η υγειονομική που ακολούθησε, επηρεάζουν συμπεριφορές, στάσεις και συνήθειες, που πρέπει να ληφθούν υπ όψιν.
Οι συνέπειες των αλλαγών
Οι αλλαγές αυτές έχουν ως συνέπεια τη ριζική αναδιαμόρφωση του όλου συστήματος στα επίπεδα (α) του συνολικού ωρολογίου προγράμματος, (β) του περιεχομένου των μαθημάτων, (γ) της διδακτικής διαδικασίας.
α. Ως προς τα ωρολόγια προγράμματα.
Η σταδιακή στροφή στην ενίσχυση της αναζήτησης πηγών γνώσεων και πληροφοριών από τους μαθητές ίσως οδηγήσει στη διεύρυνση του χρόνου ατομικής τους μελέτης και εργασίας με μείωση του χρόνου αναγκαστικής παρουσίας τους μέσα τη σχολική τάξη (ανάλογα, βέβαια, και με τις απαιτήσεις κάθε μαθήματος).
β. Ως προς το περιεχόμενο των μαθημάτων
Η αλλαγή της φύσης των επαγγελμάτων (ριζική, σε πολλές περιπτώσεις) και η ανάγκη συνεχούς προσαρμογής των εργαζομένων στις διαρκείς εξελίξεις απαιτούν αλλαγές στο περιεχόμενο των επιμέρους μαθημάτων με έμφαση στην παροχή ισχυρών βασικών γνώσεων, που θα καθιστούν ικανό το μαθητή να παρακολουθεί τις εξελίξεις αυτές.
γ. Ως προς τη διδακτική διαδικασία.
Η διδακτική διαδικασία και μεθοδολογία θα επικεντρώνεται πλέον στον προσδιορισμό των γνώσεων που χρειάζονται, στην αναζήτηση των πηγών, στην ανάπτυξη της ικανότητας κατανόησης και αξιολόγησης των γνώσεων, καθώς και στην ανάπτυξη της ικανότητας αξιοποίησής τους. Γενικά το βάρος μετατοπίζεται από την παροχή γνώσεων στην ανάπτυξη της ικανότητας ανεύρεσης και αξιοποίησής τους.
Επομένως το βάρος της λειτουργίας μέσα στη σχολική τάξη πρέπει να μετατοπιστεί από την προσπάθεια της μετάδοσης γνώσεων στους μαθητές, στη διάγνωση των δυνατοτήτων του καθενός μαθητή για απόκτηση γνώσεων και στην ανάπτυξη αυτών των δυνατοτήτων και δεξιοτήτων.
Αυτή η «μετάβαση» μπορεί να συνεπάγεται αλλαγές τόσο στην κατάρτιση των ωρολογίων προγραμμάτων όσο και, κυρίως, στην ριζική αλλαγή της λειτουργίας μέσα στην τάξη. Εκεί, μέσα στην τάξη, το βάρος θα δίνεται στην διερεύνηση και κατανόηση από τον διδάσκοντα του επιπέδου, των προσωπικοτήτων, των δυνατοτήτων και των γενικών κλίσεων των μαθητών..
Και, πέρα από αυτά, εξ ίσου σημαντικό είναι, μέσω αυτών των λειτουργιών, να καλλιεργείται η κοινωνικότητα, η ικανότητα επικοινωνίας και συνεργασίας, η δημιουργία ελεύθερης σκέψης και ο σεβασμός για τις αντιλήψεις των άλλων καθώς και η ικανότητα ιεράρχησης των αξιών.
Ο ρόλος του/της Εκπαιδευτικού ως Επαγγελματία
Η περιγραφή της νέας διαδικασίας της Εκπαίδευσης προσδιορίζει το ρόλο και τις ιδιότητες του Εκπαιδευτικού. Δεν είναι πλέον ο Εκπαιδευτικός μεταφορέας γνώσεων για να τις παραδώσει στο μαθητή. Είναι καταλύτης απόκτησης γνώσεων, καλλιέργειας στάσεων και ιδιοτήτων, ανάπτυξης δεξιοτήτων. Ο ρόλος του αυτός έχει ως συνέπεια το γεγονός ότι η ποιότητα και ο βαθμός ανταπόκρισης του εκπαιδευτικού επηρεάζουν, σε μεγάλο βαθμό το εκπαιδευτικό έργο, πολύ μεγαλύτερο από τα προγράμματα και τα μέσα διδασκαλίας.
Γι αυτό, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, έχει γίνει αποδεκτή η αρχή ότι μια κοινωνία, προκειμένου να διασφαλίσει μια καλύτερη διαβίωση και ένα καλύτερο μέλλον, οφείλει να αναθέσει στο «βέλτιστο» (με ό, τι αυτό σημαίνει για τον καθένα) τμήμα της την εκπαίδευση των νεαρών μελών της, που θα αποτελέσουν τη συνέχειά της.
Η διατύπωση της Αρχής αυτής δεν αποτελεί μεγαλοστομία αν αναλύσουμε τις λειτουργίες που έχει να επιτελέσει ο εκπαιδευτικός (ως ευσυνείδητος επαγγελματίας, ως λειτουργός) και την αξία που θα έχει η επιτυχής επίδρασή του στο κάθε άτομο-μαθητή και, κατ’ επέκταση, στο κοινωνικό σύνολο.
Επομένως η αρχή αυτή πρέπει να εφαρμόζεται στην πράξη. Στον προσδιορισμό των ιδιοτήτων και δεξιοτήτων που πρέπει να έχει ο Εκπαιδευτικός, στα προγράμματα εκπαίδευσής του, στα κριτήρια επιλογής των φοιτητών των αντιστοίχων σχολών, στην αξιολόγησή τους, στην επιμόρφωσή τους, στην ιεραρχική ανέλιξή τους.
Οι ιδιότητες και δεξιότητες
Οι νέες συνθήκες και το περιβάλλον , στενότερο – μέσα στην τάξη και το Σχολείο και ευρύτερο – στην κοινωνική, οικονομική και τεχνολογική διαρκώς εξελισσόμενη πραγματικότητα, προσδιορίζουν τις ιδιότητες και δεξιότητες στις οποίες πρέπει να δοθεί έμφαση κατά την προετοιμασία των εκπαιδευτικών, σε όλα τα στάδιά της.
Έτσι με βάση τα όσα σχετικά και εμπεριστατωμένα αναφέρονται στους οδηγούς και στα προγράμματα σπουδών καθώς και σε πολλά κείμενα αρμοδίων εκπαιδευτικών, αλλά και πέρα από αυτά, θεωρούμε ότι πρέπει να δοθεί έμφαση στις ακόλουθες ιδιότητες και δεξιότητες, που θα καθιστούν τον εκπαιδευτικό ικανό
-να μπορεί να κατανοήσει, αξιολογήσει και αξιοποιήσει την προσωπικότητα κάθε μαθητή, ώστε αυτός. με τη βοήθειά του διδάσκοντος. να αποδώσει το μέγιστο δυνατό και να κατευθυνθεί στο επαγγελματικό περιβάλλον που του ταιριάζει.
-να οργανώνει και διευθύνει συζητήσεις μεταξύ των μαθητών με δομημένο τρόπο, που να οδηγούν σε συμπεράσματα και αποτέλεσμα.
-να παρακολουθεί την εξέλιξη της τεχνολογίας και στον τομέα των διδακτικών μέσων και, κυρίως στον τομέα της πληροφορίας, να εντοπίζει τις πηγές της πληροφορίας και να αξιολογεί, κατά το δυνατόν, την αξιοπιστία τους.
-να είναι ενήμερος για την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα, ευρύτερα αλλά και στο ειδικότερο περιβάλλον και περιοχή του σχολείου και να έχει την έφεση να παρακολουθεί τις σχετικές εξελίξεις.
-να αξιολογεί διαρκώς την εργασία του και την απόδοσή της
Προτάσεις
Για την οργάνωση του σχολείου
Νέα οργάνωση του σχολείου ώστε να δίνεται περισσότερος χρόνος μελέτης και προσωπικής εργασίας στου μαθητές Μπορεί να περιοριστεί η φυσική παρουσία των μαθητών (κυρίως στις βαθμίδες του Γυμνασίου και του Λυκείου) ώστε να δοθεί περισσότερος χρόνος στους μαθητές για προσωπική έρευνα και μελέτη. Υπάρχει τώρα η ευκαιρία, στα Πειραματικά Σχολεία που αρχίζουν τη λειτουργία από εφέτος να μελετηθεί ένα εβδομαδιαίο πρόγραμμα παρουσίας στην τάξη για 15 – 20 διδακτικές ώρες. Και για τον υπόλοιπο χρόνο οι μαθητές , με συγκεκριμένο πρόγραμμα και οδηγίες θα ασχολούνται με ατομική έρευνα και μελέτη. Μια τέτοια αλλαγή θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα και τη μείωση του αριθμού των μαθητών ανά τμήμα.
Αλλαγή στον τρόπο εργασίας μέσα στην τάξη με έμφαση την αξιολόγηση και σύνθεση των γνώσεων καθώς και την, μέσω της ομαδικής δουλειάς καλλιέργεια των κοινωνικών δεξιοτήτων των μαθητών. Αν μάλιστα ληφθεί υπ όψιν και η προτεινόμενη ανωτέρω αλλαγή οργάνωσης και προγράμματος τότε είναι φανερό, ότι αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα και σημασία ο τρόπος εργασίας του εκπαιδευτικού μέσα στην τάξη και, επομένως, οι ιδιότητες και δεξιότητες που πρέπει να αποκτήσει, καλλιεργήσει και εφαρμόσει.
Για τις ιδιότητες και την εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών
Α. Οι ιδιότητες και δεξιότητες των εκπαιδευτικών για να ανταποκριθούν στα νέα τους καθήκοντα
Δηλαδή
Να κατέχουν και να παρακολουθούν τις τρέχουσες εξελίξεις στην οικονομία και τεχνολογία
Να έχουν καλή γνώση της γεωγραφίας και ιστορίας της περιοχής όπου βρίσκεται το σχολείο και να παρακολουθούν την εξέλιξη της οικονομίας, παραγωγής, απασχόλησης και άλλων ειδικών θεμάτων της περιοχής
Να είναι γνώστες της ψυχολογίας ομάδας και παιδιών – εφήβων
Να έχουν επικοινωνιακές δεξιότητες
Να έχουν συνεχή ενημέρωση για τις δημιουργούμενες πηγές πληροφόρησης
Να έχουν ικανότητες – δεξιότητες οργάνωσης και διεύθυνσης παραγωγικής συζήτησης
Β. Εκπαίδευση και επιλογή για την, κατά το δυνατόν, εξασφάλιση των ανωτέρω
-Διαχωρισμός κατά τα δύο τελευταία έτη σπουδών των φοιτητών σε εκπαιδευτική κατεύθυνση με κριτήρια ειδικές εξετάσεις και την επίδοση σε κάποια μαθήματα.
-Ειδική πτυχιακή εξέταση (κυρίως προφορική) για τη διαπίστωση ικανότητας διδασκαλίας.
-Διαρκής αξιολόγηση του έργου των εκπαιδευτικών
Επανειλημμένες επιμορφώσεις (τουλάχιστον ανά πενταετία) κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας.
Για την επιλογή, εκπαίδευση, επιμόρφωση και αξιολόγηση των εκπαιδευτικών.
¨Όλα όσα αναφέρθηκαν (για το νέο περιβάλλον και τις συνθήκες της εκπαίδευσης καθώς και για τις ιδιότητες και δεξιότητες που πρέπει να έχει και να αναπτύσσει ο εκπαιδευτικός για να λειτουργεί αποδοτικά και να παρακολουθεί τη διαρκή εξέλιξη) δημιουργούν το πλαίσιο και προσδιορίζουν τους στόχους του συστήματος εκπαίδευσης, επιλογής, αξιολόγησης και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών.
Δεν είναι του παρόντος, ούτε έχει ο ομιλών την ειδικότητα και τις. γνώσεις να προτείνει και να περιγράψει τα κατάλληλα συστήματα. Γενικές αρχές και απόψεις μπορούν τώρα να αναφερθούν.
Για την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών.
Να αποκτήσει ο εκπαιδευτικός πλήρη γνώση του γνωστικού του αντικειμένου. Κατά την παιδαγωγική του κατάρτιση να συνειδητοποιήσει ότι έργο του δεν θα είναι η μεταφορά γνώσεων αλλά η ενεργητική μάθηση των μαθητών και η άσκησή τους στην απόκτηση των γνώσεων. Και ακόμη να ασκηθεί στην οργάνωση και αποτελεσματική λειτουργία της ομάδας.
Για την επιλογή των εκπαιδευτικών.
Δεν θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητο ότι η επιτυχής αποπεράτωση των σπουδών συνεπάγεται και την δυνατότητα να λειτουργήσει ο απόφοιτος σε μια σχολική τάξη. Με διαδικασίες διαπίστωσης της προσωπικότητας (κυρίως προφορικές), με συνυπολογισμό κριτηρίων, όπως η επίδοση του ενδιαφερομένου στα παιδαγωγικά μαθήματα, ακόμη και με συμπληρωματική επιμόρφωση θα πρέπει να βοηθηθεί ο ενδιαφερόμενος να αντιμετωπίσει το πολύπλοκο έργο που τον αναμένει. Μια ιδέα του τρόπου επιλογής (βεβαίως σε άλλο επίπεδο) δίνει η πρόσφατη απόφαση του Υπουργείου Παιδείας για την επιλογή προσωπικού στα Πρότυπα και Πειραματικά Σχολεία.
Για την Επιμόρφωση.
Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πρέπει να είναι διαρκής. Σε τρεις τομείς. Στο ιδιαίτερο γνωστικό αντικείμενο του εκπαιδευτικού, ώστε να είναι ενήμερος των εξελίξεων που προκύπτουν από την διαρκή έρευνα. Στον παιδαγωγικό τομέα για τη βελτίωση της απόδοσής του. Σε γενικότερα θέματα οικονομίας κοινωνίας, τεχνολογίας. Ενδεικτική στο θέμα της επιμόρφωσης είναι η πρόσφατη (28.5.2021) σχετική πρόσκληση προς τους εκπαιδευτικούς του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
- Για την αξιολόγηση.
Είναι αυτονόητη ,και έχει αναδειχθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια, η ανάγκη και η σημασία της αξιολόγησης του έργου και της απόδοσης του εκπαιδευτικού. Η αξιολόγηση αυτή ξεκινάει από τον αυτοέλεγχο και αυτοαξιολόγηση του ίδιου του εκπαιδευτικού. Και, βέβαια, ολοκληρώνεται με ένα σύστημα γενικής και τακτικής αξιολόγησης όλων των εκπαιδευτικών και του έργου των. Τα κριτήρια και οι δείκτες αυτών των αξιολογήσεων προσδιορίζονται από τα όσα έχουν ήδη αναφερθεί για τον τρόπο διδασκαλίας και τις ιδιότητες και δεξιότητες.
Επίλογος
Κάποιες από τις απόψεις και προτάσεις, που αναφέρονται εδώ, μπορεί να ακούγονται «ακραίες» ή «δύσκολα» εφαρμόσιμες. Ξεκινούν από τη θέση ότι «η κοινωνία αναθέτει στο βέλτιστο τμήμα της την μόρφωση των νέων μελών της» και, επομένως, ξεκινούν από το να συνειδητοποιήσουμε το σημαντικότατο έργο των εκπαιδευτικών και ότι αυτό το έργο καλούνται να επιτελέσουν σε ένα ραγδαίως και διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Αν τα δεχθούμε αυτά ως δεδομένα τότε θα κατανοήσουμε αυτές τις θέσεις και προτάσεις αλλά και η κοινωνία και τα αρμόδια όργανά της (πολιτεία, διοίκηση Εκπαιδευτικού Συστήματος) θα πρέρει να αναγνωρίσουν εμπράκτως τη σπουδαιότητα του έργου των εκπαιδευτικών.
Ιούνιος 2021
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Φαν. Κ. Βώρος
«Εκπαιδευτική Πολιτική»
Θεόφραστος Γέρου
«Ο σχολικός σύμβουλος και η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση»
-Παναγιώτα Παρασκευά
«Ποιοτική αναβάθμιση της Εκπαίδευσης»
-Τζον Χολτ
«Γιατί αποτυγχάνουν τα παιδιά. Το Σχολείο, αυτός ο εχθρός»
-Έβερετ Ρέυμερ
«Το σχολείο είναι νεκρό»
-Τζον Ντιούι
«Το σχολείο που μ΄αρέσει»