ΠΡΩΤΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ

Όπως σας ανακοινώσαμε ήδη, η πρώτη συνάντηση της  Λέσχης του Βιβλίου θα γίνει την 

10 Οκτωβρίου στις 

21Η00 ώρα Ελλάδος.

ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

1. Διαβάζουμε λογοτεχνικά κείμενα γιατί μας ευχαριστούν. Τι μάς ευχαριστεί;

Απολαμβάνουμε την τέχνη με την οποία φιλοτεχνούνται, στήνονται, μάς παρατίθενται οι ιστορίες τους. Πρόκειται για ό,τι κάνει τη διαφορά ανάμεσα στο μυθιστόρημα και το διήγημα και τις ιστορίες που ακούμε σε σπίτια φίλων ή διαβάζουμε σε εφημερίδες και περιοδικά. Όχι πως κι αυτές δεν έχουν τις αρετές τους, είναι όμως διαφορετικού χαρακτήρα από την απόλαυση που προσφέρουν οι λογοτεχνικές ιστορίες είτε έχουμε να κάνουμε με κείμενα μυθοπλασίας όπως χαρακτηρίζουμε τα περισσότερα μυθιστορήματα - fiction’ είτε έχουμε να κάνουμε

με ιστορίες που ανήκουν στα μην μυθοπλαστικά μυθιστορήματα - non fiction novels (όπως για παράδειγμα το Εν ψυχρώ του Τρούμαν Καπότε)’ είτε έχουμε να κάνουμε με το πολύ σύγχρονο είδος του μυθιστορήματος των αρχειακών τεκμηρίων -

docufiction (όπως για παράδειγμα το Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60 του Θανάση

Βαλτινού).

2. Διαβάζουμε λογοτεχνικά κείμενα γιατί μαθαίνουμε: παρακολουθούμε πως οι συγγραφείς βλέπουν τον κόσμο - και όχι μόνον. Καθώς με την δραματοποίηση οι μυθιστορηματικοί ήρωες αποκτούν αυτονομία, παρακολουθούμε κι ένα πλήθος

άλλων οπτικών που είναι οι ματιές των πολυάριθμων ηρώων. Διογκώνεται έτσι το γνωστικό πεδίο μας. Μπαίνουμε σε σπίτια, βλέπουμε ανθρώπους, μαθαίνουμε τις σκέψεις τους, ακούμε τα λόγια τους’ πηγαίνουμε σε τόπους, πληροφορούμαστε την Ιστορία τους, μαθαίνουμε τα ήθη τους, πολλαπλασιάζουμε την εμπειρία μας.

3. Τα λογοτεχνικά έργα προσφέρουν απόλαυση πρώτον χάρη στην καλλιτεχνική ποιότητα τους, την αισθητική τους, και δεύτερον χάρη στις γνώσεις που προσφέρουν. Η αναγνωστική εμπειρία είναι βέβαια μία, για λόγους όμως πρακτικούς την επιμερίζουμε σε δύο κυρίως προσεγγίσεις. Η πρώτη σχετίζεται με την αξιολόγηση της αισθητικής που μάς λέει αν ένα λογοτεχνικό έργο μας αρέσει ή όχι, και πόσο μάς αρέσει. Και η δεύτερη σχετίζεται με την ερμηνεία η οποία αναπτύσσει πώς και τι αντιλαμβανόμαστε πως λέει το έργο. Η πρώτη συνιστά την κριτική, και η δεύτερη αποτελεί τμήμα της φιλολογίας.

4. Η ερμηνευτική των κειμένων είναι ιστορική (επιχειρώντας να τοποθετήσει τα τεκταινόμενα στο πλαίσιο του τόπου τους και της εποχής τους), είναι συγχρονική (φροντίζοντας να δώσει έμφαση στο πως τα τεκταινόμενα σχετίζονται με την δική μας εποχή), είναι συγκριτική (παραβάλλοντας τα χαρακτηριστικά ενός λογοτεχνικού έργου με τα χαρακτηριστικά άλλων λογοτεχνικών έργων). Η θεωρία της λογοτεχνίας (κοινωνιολογική, ψυχαναλυτική, φορμαλιστική, αποδόμηση, φεμινισμός και σπουδές του φύλου) μπορεί να μάς δώσει ιδέες για τις ερμηνευτικές προσεγγίσεις των κειμένων.

5. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν το λογοτεχνικό κείμενο από άλλου είδους αφηγήσεις προσφέροντας την αισθητική απόλαυση για την οποία

έγινε αναφορά στο σημείο 3; Οι απαντήσεις είναι πολυάριθμες και οι γνώμες διαφέρουν. Θα αναφέρω μερικές (μορφολογική, ψυχολογική και τεχνική της αποστασιοποίησης ή ανοικείοσης) χωρίς αυτό να σημαίνει πως η μία προσέγγιση αποκλείει την άλλη.

Α) Το λογοτεχνικό κείμενο διαθέτει μορφή, όλα τα συστατικά του είναι οργανικώς συνδεδεμένα. Είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι, το γεγονός αυτό προσφέρει απόλαυση. Σύμφωνα με τον Μπέκετ ακόμα και την αίσθηση του χάους το λογοτεχνικό έργο την υποβάλλει δια μέσου της μορφής. Στη δημιουργία μορφής συμβάλλουν τα πάντα με τον τρόπο της διευθέτησής τους: οι χαρακτήρες, οι τόποι, οι χρόνοι, οι περιγραφές, οι αφηγηματικές οπτικές, οι δομές, οι ιδέες, οι φωνές, οι τόνοι, οι ρυθμοί, οι αναδρομές, οι προλήψεις, οι κορυφώσεις, οι διακειμενικές αναφορές.

Β) Το λογοτεχνικό κείμενο είναι σε θέση να κινητοποιεί στον μέγιστο βαθμό ενδιάθετες ροπές που υπάρχουν στο ψυχικό μας όργανο’ διότι φαίνεται πως υπάρχει μέσα μας η δυνατότητα να αντιδρούμε θετικά σε διευθετήσεις όπως η κλιμάκωση, η αντίθεση, η σύγκριση, η ισορροπία, η επανάληψη, η αποκάλυψη, η ανατροπή, η συρρίκνωση, η διαστολή, η μεγέθυνση.

Γ) το λογοτεχνικό κείμενο διαθέτει την ιδιότητα της ανοικείοσης. Αντλεί από την πραγματικότητα γνωστά στοιχεία, και κατορθώνει μέσω της τεχνικής του να τα   φωτίσει από απροσδόκητες γωνίες έτσι ώστε να τα καθιστά ανοίκεια. Η αποκάλυψη της άγνωστης πλευράς γνωστών πραγμάτων προκαλεί απόλαυση. (πρβλ. το γεγονός πως οποιοδήποτε θέμα είναι άξιο λογοτεχνικής πραγμάτευσης).

6. Περί ορέξεως κολοκυθόπιτα. Όσον αφορά την αισθητική απόλαυση κάθε άνθρωπος έχει το δικό του γούστο. Μπορεί να το αιτιολογήσει (γιατί κάτι του αρέσει ή δεν του αρέσει) τα επιχειρήματά του όμως είναι στην πραγματικότητα ψευδοεπιχειρήματα καθώς δεν έχουν την ικανότητα να μεταπείθουν τον άλλο ν’ αρχίσει να του αρέσει κάτι που δεν του άρεσε, και αντιστρόφως. Η αξία των αισθητικών επιχειρημάτων έγκειται ωστόσο στο ότι δημιουργούν ένα κοινό πεδίο ανταλλαγής απόψεων δείχνοντας πως σκέφτεται κι αισθάνεται ο συνομιλητής μας. Για τον συνειδητό αναγνώστη το γούστο δεν είναι εντελώς αυθαίρετο. Υπάρχουν κλίμακες, μέτρα και σταθμά, και είναι αυτά που δημιουργεί ο ίδιος ο αναγνώστης μέσα από τα έργα τα οποία χαρακτηρίζει κλασικά – μέσα από τα έργα που έχουν επιτύχει να του προσφέρουν αισθητική απόλαυση στον μέγιστο βαθμό. Με αυτά συγκρίνει κάθε τι που διαβάζει αντιπαραβάλλοντας τις αντιδράσεις του με τις αντιδράσεις απέναντι στα έργα που θεωρεί πως αποτελούν ό,τι απολαυστικότερο έχει διαβάσει.

ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΚΟΤΖΙΑ